پیگمنت یا رنگدانه چیست؟

پیگمنت یا رنگدانه چیست ؟

پیگمنت (pigment) یکی از مواد رنگزایی است که شامل ذرات ریزی است که در بستر مورداستفاده نامحلول است و به عنوان یک عامل رنگ دهنده مورداستفاده قرار می‌گیرد. پیگمنت یک لغت انگلیسی است و معادل فارسی آن را رنگدانه می‌نامند. یکی دیگر از این مواد رنگزا، دای ها (dye) هستند که در اصطلاح عامیانه فارسی آن‌ها را مواد رنگزای نساجی می‌نامند.

تفاوت پیگمنت و دای

یکی از مشخصه‌هایی که باعث تمایز پیگمنتها و دای ها می‌شود، بحث حلالیت آن‌ها است. دای ها معمولاً در محیط و بستر موردنظر محلول هستند ( در مورد دای های نساجی معمولاً این بستر آب است). اما رنگدانه ها در بستر مورداستفاده نامحلول هستند و دیسپرس می‌شوند. یکی دیگر از تفاوت‌های این دو ماده مکانسیم نحوه رنگی کردن چسم توسط آن‌ها است. دای ها می‌توانند جذب یک جسم شوند و آن را رنگی کنند ( نظیر رنگرزی پارچه) اما پیگمنت ها برای رنگ کردن یک جسم ابتدا باید در یک بستری دیسپرس شوند و به کمک آن بستر ( که معمولاً رزین است) به جسم موردنظر بچسبند و آن را رنگی نمایند.  یکی دیگر از تفاوت‌های این دو ماده رنگزا بحث شفاف بودن و پشت پوشی آنها است. رنگدانه ها معمولاً پشت پوش هستند این در حالی است که دای ها معمولاً شفاف هستند.

دسته‌بندی رنگدانه ها

دسته‌بندی‌های مختلفی برای رنگدانه ها وجود دارد اما اگر بخواهیم یک دسته‌بندی کلی و عمومی ارائه دهیم می‌توان آن‌ها را به : پیگمنت های طبیعی یا معدنی ، پیگمنت های سنتزی معدنی و پیگمنت های آلی تقسیم نمود.

طبیعی

رنگدانه های طبیعی معدنی آن‌هایی هستند که در طبیعت یافت می‌شوند ولی به خاطر ناخالصی‌هایی که دارند کمتر مستقیماً مورداستفاده قرار می‌گیرند. برخی از این پیگمنت ها شامل موارد زیر می‌شوند:

• سفید: سولفات باریوم و کربنات سرب
• سبز: خاک سبز حاوی کروم
• قرمز و زرد : خاک قرمز و زرد حاوی اکسید آهن
• مشکی: گرافیت

معدنی سنتزی

پیگمنت های معدنی سنتزی یا مصنوعی آن دسته از پیگمنتهایی هستند که در واحدهای تولیدی طی یک فرایند شیمیایی خاصی تولید می‌شوند. مهم‌ترین رنگدانه های مصنوعی معدنی عبارت‌اند از:

• سفید: دی اکسید تیتانیوم، لیتوپون، اکسید روی، روی سفید، سرب سفید، اکسید آنتیموان
• آبی: آبی اولترامارین، اکسید آهن آبی، آبی منگنز- بنفش ، آبی کبالت
• سبز: اکسید کروم سبز، هیدرات اکسید کروم سبز، اولترامارین سبز، سبز کبالت
• زرد : اکسید آهن زرد، زرد کرومی، کادمیوم، زرد نیکل تیتان، زرد کروم تیتان، مولیبدات ویسموت وانادات

آلی

تمام رنگدانه های آلی در فرایندهای شیمیایی مختلف تولید و عرضه می‌شوند. مهم‌ترین رنگدانه های آلی عبارت‌اند از:

• آبی: فتالوسیانین مس آبی، ایندان تِرن آبی
• سبز: فتالوسیانین سبز
• زرد : منو آزوها، اَسِتو استاریلید و پیرازولون، دی آزوها، آنتراکینون کندانس شده، زرد فلاوانترون و ترکیبات ایزوایندولین
• قرمز: منو آزوی نفتل، منو آزوی هیدروکسی نفتو اسید، منو آزوی بتا-اُکسی اسید نفتولیک آمید، منو آزوی بتا-اُکسی اسید نفتو آنیلید، منو آزوی نفتل اسید (سولفونیک)، آنتراکینون ها و تیو ایندیگو
• مشکی : پیگمنت کربن بلک با همان پیگمنت دوده

کاربردها

رنگدانه برای رنگ‌آمیزی و تولید مواد رنگی مختلفی استفاده می‌شوند. از آن‌ها برای تولید پلاستیک‌های رنگی، مرکب‌های چاپ و یا رنگ‌های صنعتی استفاده می‌کنند.

ایجاد رنگ در پوشش‌های رنگی و قطعات پلاستیکی از طریق پیگمنت ها حاصل می‌شود. چنانچه یک پوشش بتواند تمامی طول موج‌های طیف مرئی را جذب نموده و انعکاس دهد، آن پوشش سفید است این در حالی است که اگر این پوشش تمام طول موج‌ها را جذب نماید، سیاه خواهد بود. تنها جذب  انعکاس انتخابی طول موج‌ها است که منجر به ایجاد رنگ خواهد شد.

خواص و ویژگی‌ها

هنگام استفاده از رنگدانه ها باید به خواص آن‌ها توجه ویژه‌ای داشت. برخی از ویژگی‌هایی که خواص و کاربرد پیگمنتها را از هم متمایز می‌کند شمال موارد زیر می‌شود:

• اندازه ذرات
• قدرت پشت پوشی آن‌ها
• شکل ذرات
• مقاومت نوری و هوازدگی آن‌ها
• مقاومت حرارتی
• غلظت حجمی بحرانی پیگمنت ( CPVC = critical pigment volume concentration)
• مقاومت در برابر رو آمدن و مهاجرت
• راحتی دیسپرس شدن رنگدانه در انواع رزین‌ها
• قدرت رنگ دهی
• فام

ویژگی‌هایی که ذکر شد در انواع پیگمنتهای آلی و معدنی متفاوت است. در نتیجه هنگام انتخاب یک رنگدانه یا پیگمنت مناسب برای رنگ‌آمیزی یک جسم، باید موارد بالا را لحاظ نمود تا بتوان بهترین گزینه را با قیمت مناسب تهیه و مصرف نمود.

در صورت نیاز به خرید رنگدانه(پیگمنت) به صورت خرده به صفحه فروشگاه مراجعه نمایید.

و جهت خرید عمده این پیگمنت با ما تماس بگیرید.

تهیه و تنظیم : تیم فنی نیاز شیمی

منبع:

1. کثیریها، سید محمد (1397)، مفاهیم کاربردی در فناوری رنگ و پوشش، نشر انجمن خوردگی
2. استوار، شمس‌الدین (1389)، پیگمنت ویژگی‌ها، انتخاب و کاربرد، نشر انجمن خوردگی
3. Gunter Buxbaum , Gerhard Pfaff , Industrial inorganic pigments, Wiley-Vch, ۲۰۰۵